طراحی داخلی تجاری

مقدمه ای بر طراحی فضاهای تجاری

توسط مینا مقدم · منتشر شده آبان ۲۷, ۱۳۹۸ · بروزرسانی شده آبان ۲۸, ۱۳۹۸

مقدمه ای بر طراحی و معماری فضاهای تجاری

فضاهای داد و ستد و تجارت همواره رکنی اساسی در ساختار کالبدی شهرها بوده و بازار های سنتی همواره به عنوان قسمتی از نمود فرهنگی شهرها و قوم های مختلف مطرح بوده اند. در گذشته ای نه چندان دور، بازار عنصری شهری با مکانی مشخص بوده و حیات شهر و بازار به هم گره خورده و شهرها به واسطه بازارهایشان جایگاه منطقه ای خود را پیدا می کرده اند. جنب و جوش همیشگی و پیوند تنگاتنگ بازارها با زندگی روزمره شهروندان این عملکرد را به قلبی تپنده در مرکز شهرها تبدیل می نمود که نبض هر آن چه در شهر رخ می داد را در دست داشت. اهمیت بازارها نه تنها به دلیل وقوع داد و ستد و انجام معاملات در آن ها بلکه بیش تر به دلیل نقش این عملکرد در شکل دهی به تعاملات اجتماعی، برخورهای روزانه و تأثیر در شکل گیری فرهنگ شهروندان می باشد، از این رو بازار با کالبد سنتی آن، تنها عملکرد اقتصادی نبوده بلکه به موازات نقش اقتصادی اش کارکرد های فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی نیز در شهر داشته است.

اهمیت بازارهای سنتی در معماری و کالبد این عملکرد نیز نمایان می باشد، تا آن جا که پس از مساجد و کاخ های حکومتی مهم ترین عناصر ماندگار شهرهای کهن بازارها بوده اند. از لحاظ سازماندهی و ارتباطات نیز این عنصر همچون ستون فقرات شهر بوده و به دلیل فرم های ارگانیک و انعطاف پذیر و گستردگی در بافت شهری، تمامی فضاهای مذهبی، مدرسه ها، حمام ها و همچنین فضاهای حکومتی را احاطه کرده و به یکدیگر متصل می سازد. هنوز در بسیاری از شهرها، خصوصا در کشورهای آسیایی چون نظیر ایران، ترکیه و هندوستان بازارهای سنتی از شاخص ترین آثار قدیمی و در واقع جلوه و انعکاسی از فرهنگ مردم می باشند.

نقش و جایگاه کنونی مجتمع های تجاری

امروزه جایگاه بازارهای سنتی در شهرهای جهان سوم به شدت ضعیف شده است. افزایش بیش از حد جمعیت شهرنشین و تغییر در شیوه های داد و ستد به از بین رفتن بسیاری از پیشه ها و خلق شغل های جدید انجامیده است که حیات آن ها دیگر در قالب های سنتی پیشین ممکن نمی باشد. از سویی دیگر ساخت و ازدیاد مجتمع های تجاری در مناطق مختلف کلان شهرها و دگردیسی بازارهای سنتی به انواع نیمه مدرن امری ناگزیر بوده است. مراکز خرید و فضاهای تجاری دوران مدرن را می توان موج دوم محیط های تجاری قلمداد نمود که ماحصل انقلاب صنعتی و ظهور معماری مدرن می باشند، اما به هر حال ریشه در مراکز و بازارهای سنتی دارند.

استقبال عموم شهروندان از مجتمع هایی چند منظوره که در آن ها می توان به علاوه بر خرید، ساعاتی را به تفریح و صرف غذا گذراند موجب شده است تا بازارها تنها نقاطی برای خرید کالاهای خاص گردیده و بیش تر به محل هایی مناسب برای خرید و بازدید توریست ها و مسافران تبدیل گردند. با این وجود هرچند که چنین فضاهایی همچنان محل های برخوردهای روزانه و تعاملات اجتماعی می باشند اما نقش و جایگاه فرهنگی آن ها تغییر نموده و قدرت سیاسی آن ها نیزدر مقایسه با بازارهای سنتی به طور کامل محو شده است. هرچند که در کشورهای جهان سوم که غالبا کشورهایی مصرف کننده می باشند بازار ها و مجتمع های تجاری به رونقی غیرقابل تصور دست یافته اند به نحوی که بسیاری از فروشگاه های زنجیره ای به افتتاح شعبه در شهرهای آسیایی پرداخته اند و بسیاری از مراکز خرید و مجتمع های چند منظوره با سرمایه گذاری های خارجی احداث می شوند اما فضاهای تجاری در اروپا و آمریکا با مشکلی روبرو هستند که آرام آرام به بحرانی در این قلمرو ختم می شود.

این چالش همانا ورود اینترنت به قلمرو تجارت و خرید و فروش و فروشگاه های اینترنتی است که روز به روز توسعه یافته و بر تعداد آن ها افزوده می شود. اکنون از کالاهای مصرفی و روزانه گرفته تا نیازهای اساسی نظیر خانه، اتومبیل و دستگاه های برقی و الکترونیک به صورت اینترنتی خرید و فروش می شوند. این امر موجب شده است تا بسیاری از کمپانی های تولید کننده به فکر عرضه اینترنتی و در حقیقت کاهش هزینه ای فروش خود باشند هر چند که با وجود گسترش این شیوه از داد و ستد هرگز میل به خرید و حضور فیزیکی در فروشگاه ها از بین نخواهد رفت اما به زودی این رویکرد به تغییرات عمده ای در مجتمع های تجاری خواهد انجامید که طبیعتا معماری فضhهای تجاری را نیز دستخوش تغییراتی اساسی خواهد نمود.

دسته بندی انواع مجتمع های تجاری

تجارت در مقیاس گوناگون و در قالب فضاها و عرصه های معمارانه متفاوتی صورت می گیرد. از یک واحد تجاری با متراژ پایین گرفته تا بزرگ ترین مراکز خرید، همگی نیازمند پاسخی معمارانه می باشند. مجتمع های تجاری بر اساس مقیاس پاسخگویی به نیازهای مخاطبین دسته بندی می شوند. برخی از این نمونه ها از مقیاس شهر نیز فراتر رفته و مخاطبین آن ها بعضا از دیگر شهرهای کوچک و نزدیک و حتی توریست ها می باشند. برخی دیگر نیز در حد پاسخگویی به نیازهای محله می باشند. طبیعی است که ملاحظات معمارانه در خصوص طراحی این مراکز نیز وابسته به مقیاس و نیازهای عملکردی آن ها می باشد.

از لحاظ تنوع و نوع کالاهای عرضه شده نیز می توان مجتمع های تجاری را تفکیک نمود ، برخی از مراکز خرید منحصرا به فروش کالاهایی خاص نظیر جواهرات، سیستم های الکترونیکی و کامپیوتری، مبلمان منزل و سایر کالاهای پرمخاطب اختصاص می یابند. آن چه در خصوص انواع دسته بند فضاهای تجاری لازم به ذکر است ظهور مجتمع های چند منظوره است که در آن ها کاربری های تفریحی و خدماتی با فضاهای تجاری ترکیب می شوند. تقریبا تمامی مجتمع های عظیم دارای قسمت های اداری می باشند و چگونگی ترکیب این فضاها که نیاز به سکوت و آرامش بیش تری دارند با فضاهای تجاری که همواره مرکز جنب و جوش و هیاهو می باشند از نکات مهم در طراحی معماری مجتمع های تجاری می باشد.