معماری پایدار
تأثیرات عصر ارتباطات و صنعتی شدن جوامع بر فضاهای معماری کاملاً مشهود است ، و هر روز فرمها و طرح های متفاوتی را در معماری شاهد هستیم ، طرح ها و فرم هایی که شاید با توجه به یک سری شرایط و ضوابط و یا بدون توجه به شرایط خاص و صرفاً به علت فرم های جالب توجه یا تقلید صرف ساخته می شوند. اما امروز با توجه با کاستی ها و معضلات که در زمینه حفظ و استفاده بهینه از انرژی با آن مواجه هستیم و همچنین توجه به بهینه سازی فضاهای معماری و تغییر نیازهای عملکردی ما از معماری باید به سوی تعریف نوینی از خلق بناها با عنوان "معماری پایدار" باشیم . و برای کاربردی تر کردن آن باید اصول کلی این نوع معماری شناخته شود . از آنجایی که هیچ بنایی را نمی توان بصورت مطلق و صد در صد پایدار دانست ، باید فضاهایی خلق شوند که به صورت نسبی به این اصول نزدیک باشند و یک محیط پاک و سالم بر اساس بهره برداری موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی خلق شوند. و در اکثر نوشته ها و مقاله ها از معماری پایدار صرفا به عنوان معماری سبز یا اقلیمی یاد می کنند اما مشخصه های مهم دیگری در خلق معماری پایدار تاثیر گذارند. که در ادامه به آنها پرداخته شده است.
۱ – معماری پایدار چیست؟
مفهوم پایداری در معماری این نیست که بناهایی خلق کنیم که صرفاً عمر زیادی را سپری کنند چون یک بنا با عمر چندین صد ساله با نیازهای زمان حال هماهنگی ندارند. معماری هایی را می توان پایدار نامید که به نیازهای زمان حال خود پاسخگو باشد. با کمی تأمل و مطالعه در بناهای سنتی در می یابیم که در خیلی از این بناها ، شرایط فرهنگی ، اقلیمی ، اصالت و مصالح کاملا رعایت شده است. اما با نیازهای معماری این زمان و نوع زندگی شهر نشینی و محدودیت های موجود هماهنگ نمی باشد. و شرایط و شاخصهایی که امروزه نوعی از معماری را به عنوان (( معماری پایدار )) تعریف می کند در زمان های آینده ممکن است با مفهوم امروزی کاربردی نباشد. و در مباحث نوین معماری پایدار سعی بر آن است تا از اثرات منفی معماری جدید بر محیط زیست کاسته شود و در عوض با بکار گیری مواد و مصالح همگون با محیط و
طراحی ویژه اقلیمی در مصرف انرژی صرفه جویی به عمل آید. پس با توجه به زندگی و نیازهای امروز معماری و محدودیت در زمینه منابع انرژی ، یک سری شاخص های کلی را می توان به عنوان اصول معماری پایدار معرفی کرد که شامل موارد ذیل می باشد:
۱- تاثیر پذیری از شرایط فرهنگی و محیطی و اقلیمی
۲ – هماهنگی و سازگاری با طبیعت و محیط زیست ( حداقل آسیب به طبیعت )
۳ – صرفه جویی در مصرف انرژی ( صرفه جویی و نگهداری )
۴ – پاسخ درست به نیازهای عملکردی
۵ – خوانایی دور از ابهام ( درک مردم )
۶ – تاثیر پذیری از معماری بومی اما به صورت امروزی
۷ – استفاده درست از مصالح هم از لحاظ بصری و هم زیست محیطی
۲ – 1 تاثیر پذیری از شرایط فرهنگی و محیطی و اقلیمی:
هر انسانی در اجتماع و شهر و یا کشوری زندگی می کند که فرهنگ و شرایط خاص خود را دارا می باشد که این فرهنگ و سنت ها همانطور که در زندگی آن ها تاثیر گذار است باید در نوع معماری نیز تاثیر گذار باشد چون معماری نیز جز لاینفک زندگی انسانها می باشد. که در این بحث می توانیم به عنوان منطقه گرایی یاد کنیم که رویکردی است که در تعامل و هماهنگی با فرهنگ و بستر فرهنگی قرار داشته و بر لزوم توجه به ویژگی های فرهنگی ، جغرافیایی و اقلیمی یک منطقه خاص تاکید می کند. و در همین راستا تاریخ معماری معاصر نشان از آن دارد که معماران پست مدرن تلاش کردند . تا نگاه معماران را به سمت فرهنگ و تاریخ و سنت و در یک کلام آن چیزی که هویت انسان و محیط کالبد پیرامون آن را شکل می دهد ، برگردانند. به عبارتی معماری نباید مانند یک محصول صنعتی بصورت سری و انبوه تولید شوند بلکه
باید شرایط اطراف و محیط و آداب و رسوم و فرهنگ در آن تاثیر داشته باشد. و در خلق یک معماری پایدار باید شرایط اطراف در آن نقش داشته باشند که این تاثیر می تواند از لحاظ نوع فرم ، اقلیم و مصالح و ….. باشد. در واقع باید بنایی خلق کنیم که نسبت به اطراف خود (( غریبه )) نباشد و طراحان پایدار باید بعد از تطبیق بنا با اقلیم و شرایط اطراف و توجه به بهره گیری از انرژی های محیطی ، به فرهنگ و دین و نژاد
مردمی که قرار است برای آنها طراحی کنند توجه نمایند.
۲ – 2 هماهنگی و سازگاری با طبیعت و محیط زیست درک محیط :
طراحی پایدار با درک از محیط ا طراف آغاز می شود اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می توانیم از صدمه زدن به آن ها جلوگیری کنیم در واقع درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرار گیری نسبت به خورشید و چگونگی قرار گیری ساختمان در سایت می گردد که در همین راستا تلاش های زیادی در معماری ارگانیک و معماری اکوتک صورت گرفت درمعماری ارگانیک به تعبیری ساختمان باید طوری طراحی و اجرا شود که کمترین آسیب و دخل و تصرف را در طبیعت داشته باشد و به عبارت جزئی از طبیعت اطراف خود باشد و مصالح ساختمانی به شکل پایداری هماهنگ با طبیعت و رنگ ها هستند و در کل هماهنگ با محیط هستند. و طراحان پایدار باید با تجزیه و تحلیل طبیعت اطراف به ارائه راهکار درست و مناسبی برای تلفیق اثر مصنوع در طبیعت بنمایند و بطور خلاصه ساختمان پایدار باید کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود داشته باشد . و طراح باید با درک درست محیط به خلق اثری بپردازد که کمترین زیان را به طبیعت وارد نماید. و در معماری اکوتک به محیط زیست و استفاده از سوخت و انرژی تجزیه شونده و بازیافت و تجدید انرژی که کمترین آسیب را به طبیعت و محیط زیست وارد کند , تاثیر دارند.
2 – 3 صرفه جویی در مصرف انرژی:
بحران انرژی ، آلودگی محیط زیست ، پدیده گرم شدن زمین و جزیره گرمایی شهرهای بزرگ از مسائل قرن حاضر در سراسر دنیا محسوب می شود که همه ی اینها موجب می شود که انرژی زیاد صرف گرم و خنک کردن فضاها شوند که باید به نوعی با استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان سازی به حفظ منابع طبیعی محدود کمک کنیم. و مصرف انرژی را کاهش دهیم که یکی از این
راهکارها طراحی ساختمانهای پایدار یا سبز می باشد که در این بناها باید از اتلاف انرژی جلوگیری شود و با ارائه راه حل هایی باعث استفاده مجدد از انرژی شوند که در معماری اکوتک سعی بر این است که بناهایی ساخته شوند که نه تنها از اتلاف انرژی جلوگیری نمایند بلکه باعث استفاده مجدد و بهینه از انرژی ( بازیافت ) شوند که در واقع یکی از مهم ترین شاخصهای معماری پایدار جلوگیری از اتلاف انرژی و تجدید
انرژی و استفاده از فضای سبز در بناها می باشد.و همچنین استفاده از مصالح و فناوریهای متاسب با اقلیم نقش مهمی در صرفه جویی انرژی دارند.
۲ – 4 پاسخ درست به نیاز های عملکردی
یکی دیگر از شاخصهای معماری پایدار توجه به نیازها و روابط عملکردی فضاها می باشد و بدیهی است که زندگی ، کار و تفریح و … همه و همه فعالیتهایی هستند که در فضاهایی طراحی شده توسط معماران صورت می پذیرد و نقاط ضعف و قوت یک بنا بر زیست بوم جهان تاثیر می گذارد چون روابط عملکردی مناسب و درست بین فضاها و نسبت سطوح پر و خالی در فضا ها و طراحی فضاهای متناسب با کارکرد به خودی خود باعث اتلاف انرژی کمتر و هم چنین استفاده بهینه از فضاها می شوند. در واقع باید با توجه به فرهنگ و نوع زندگی به تقسیم عملکردها در داخل فضاهای معماری پرداخت بطور مثال احترام به مهمان ، پذیرایی و فضای خاص او در خانه های ایرانی قابل تعمق و بررسی است .
۲ – 5 خوانایی و دور از ابهام :
در مباحث عنوان شده بیشتر از درک محیط اطراف و درک محیط زیست در معماری پایدار یاد کردیم اما از عنوان (( خوانایی و دور از ابهام )) می توان از (( درک مردم )) یاد کرد یعنی اینکه بنایی که خلق می شود باید برای مردم آن منطقه به شکل یک بنای عجیب و غریب به چشم نیاید و نوع طراحی آن بگونه ای باشد که با فرهنگ مردم بیگانه نباشد و اصول زیبایی شناسی در آن رعایت شده باشد . و در طراحی نرم بنا و مصالح مورد استفاده و رنگ مصالح بگونه ای عمل شود که مردم از دیدن بنا احساس بیگانگی نکنند و از فرم ها و ترکیبات عجیب و غریب که هیچ گونه پیشینه ای در معماری منطقه ندارد ، استفاده نشود.
۲ – 6 الگو برداری از معماری بومی اما به صورت امروزی
با توجه به رشد تکنولوژی و شهر نشینان دیگر مانند گذشته و به روش های سنتی نمی توانیم بناهای معماری خلق کنیم چون هم نیازما از فضای معماری عوض شده اند و هم روش های ساخت سنتی پاسخگو نیستند اما می توان با توجه به فناوریهای نوین معماری بومی را به زبان امروزی ترجمه و تبدیل کرد.
۲ – 7 استفاده درست از مصالح هم از لحاظ بصری و هم از لحاظ زیست محیطی :
نقش استفاده از مصالح را در ایجاد معماری پایدار نمی توان نادیده گرفت چون ساختمان هم از فرم و ساختاری تشکیل می شود که این فرم و پوسته بوسیله مصالح بوجود می آیند و مصالحی که استفاده می شود باید از لحاظ بصری و روانی که شامل رنگ و بافت و نوع مصالح می شود در افراد تاثیر گذار باشد . بطور مثال از آنجایی که دیگر از چوب به طور مستقیم نمی توان در اقلیم شمال استفاده کرد اما می توان از مصالح
جدید که با طرح و رنگ چوب ساخته می شود به عنوان تزئینات و پوشاننده ها استفاده کرد و به عقیده معماران اکوتک پوسته ساختمان باید مانند پوست بدن در مقابل تغییرات محیطی از خط واکنش نشان دهد هم چنین و باید از مصالحی استفاده کرد که کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند و حتی در نوع رنگی که در آن بکار برده می شود از موادی باشد که برای محیط زیست ضرر نداشته باشد.
۳ – نتیجه گیری
معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بردارد : زیبایی شناسی ، محیط , اجتماع , هماهنگی با محیط , مصالح مناسب و ……. که تمام اصول معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم هم از لحاظ بصری و روانی و هم از لحاظ پاکی می شود، تجسم یابد. و نوع معماری پایدار در هر منطقه یا کشوری با بقیه جاها متفاوت می باشد.
مراجع :
شایان – حمیدرضا – مفاهیم طراحی در زمینه بیگانه ، مجله هنرهای زیبا ، شماره 38 – دانشگاه تهران پردیس هنرهای زیبا
قبادیان ،وحید ، مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب – دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1382
بروکس بروس – فرانک لویدرایت– ترجه رضوی ، زهرا – گنج هنر ۱۳۸۶
