زند حریرچی / محمدرضا نورمحمدی / معماری تهران

بازسازی معماری ساختمان مسکونی شماره صد

توسط ماریه عطایی · منتشر شده اسفند ۱۴, ۱۴۰۲ · بروزرسانی شده اسفند ۱۵, ۱۴۰۲

خانه شماره صد، زند حریرچی، محمدرضا نورمحمدی

تیم طراحی معماری: دفتر معماری زند حریرچی

معماران اصلی: زند حریرچی، محمدرضا نورمحمدی

تیم طراحی: مهران کربلایی، آمنه ارشد، کسری خدائی

طراح داخلی: بهاره یوسف شاهین

عکاسی: استودیو دید

مساحت زیربنا: ۱۷۸ متر مربع

مساحت زمین: ۳۵۴ متر مربع

تاریخ شروع پروژه: ۱۴۰۰

تاریخ پایان پروژه: ۱۴۰۱

موقعیت: تهران، ایران

محدوده مداخلات: تقویت سازه‌ ای- اصلاح پلان – نوسازی کامل تاسیسات مکانیکی و الکتریکی – بازسازی کامل نما

بازسازی معماری ساختمان مسکونی شماره صد بنای یک واحد همسایگی مستقل با قدمت تقریبی ۶۰ سال است که و طراحی و اجرای آن مربوط به دوره پهلوی دوم است که مهم‌ ترین شاخصه آن سن بنا و تاثیر آن بر جداره شهری است. بازسازی و احیای بناهای قدیمی (این پروژه مربوط به دوره پهلوی دوم است) در شهری مثل تهران، که از جایگزینی بناهای کم تراکم با آپارتمان‌ هایی با چندین برابر تراکم بیشتر آسیب فراوان دیده و می‌ بیند، به خودیِ خود اقدامی ارزشمند است. در ادامه این بخش به شرح بازسازی و ویژگی های این خانه زیبا خواهیم پرداخت.

حفظ الگوهای قدیمی بنا

در این پروژه، طراحان علاوه بر این، هدف دیگری نیز داشته اند که آن، حفظ هرچه بیشتر اصالت بنا در کلیات و جزئیات با حداقل مداخلات بوده است. از این رو تلاش کرده اند حتی تا حد امکان ترکیب کلی فضاها تغییر نکند. تزئینات و گچبری‌ هایی را که به دلیل مقاوم‌ سازی ناچار به تخریبشان شدند، با دعوت از استادکاران و مرمت‌ گران، مشابه یا بسیار نزدیک به قبل دوباره اجرا کرده اند.

اگر در مواردی مثل نصب نرده و حفاظ و درب‌ های فلزی مجبور به افزودن عناصری به بنا ببودند، تلاش شده است که این عناصر با الهام گرفتن از جزئیات قدیمی، علاوه بر عملکرد، خود به بخشی از معماری بنا تبدیل شوند. هرجا که امکانش فراهم بوده مثل کف سرسرا و پلکان و نمای ساختمان، مصالح موجود حفظ و بازپیرایی شده است و هرجا که ناچار به جایگزینی بودند، از درب‌ های چوبی گرفته تا جزئیاتی مثل دستگیره‌ ها، کلیدهای برق و …، سعی شده است با هماهنگی هرچه بیشتر با روحیه معماری بنا، طراحی یا انتخاب شوند. برای زیرزمین نیز ایده ای جهت الگو‌سازی برای زنده کردن فضاهای مدفون در زمین ارائه کردیم که به تفصیل توضیح خواهیم داد.

مقاوم سازی و تاسیسات:

با توجه به آسیب پذیری لرزه ای ساختمان و ضعف های موجود، راهکار انتخاب شده جهت تامین سطح عملکرد لازم شامل موارد موارد زیر می باشد:

انتخاب تعدادی از دیوارهای موجود با توجه به محدودیت های معماری و سازه ای به عنوان اعضای باربر جانبی.
اجرای شناژ جدید در مجاورت شناژ موجود دیوارهای منتخب و اتصال به شناژ موجود به وسیله کاشت آرماتور.
اجرای مش فولادی یک طرفه یا دو طرفه بر روی دیوارهای سازه ای و اتصال مش به دیوار به وسیله کاشت آرماتور.
نبشی کشی سراسری در طول دیوارها و در محل اتصال دیوارها به سقف.
اجرای تسمه های فولادی به صورت افقی و مورب در زیر سقف طاق ضربی و اتصال تسمه ها به نبشی های پیرامونی و تیرچه‌های موجود سقف به منظور انسجام بخشی و عملکرد یکپارچه سقف‌های طاق ضربی.
اجرای پوشش بتنی بر روی مش‌های متصل به دیوارها به روش شاتکریت.

تزئینات داخلی

پارکت، رنگ و تزئینات گچبری و الگوی تکرار شونده (میَندِر/Meander) عناصر اصلی فضاهای داخلی بودند که در روند طراحی و اجرا، این عناصر با زبانی نو حفظ شده اند. علاوه بر تزئینات و الگوی (میَندِر / Meander) گچبری، رنگ قرمز سنگ فضای تقسیم طبقه اول بنا مهمترین شاخصه معماری داخلی این بنا بوده است که از همان ابتدا به وضوح خودنمایی می‌ کرده. تیم طراحی این الگو را به عنوان عنصر اصلی تزئینات این بنا حفظ و در تزئینات و الحاقات جدید، با تغییراتی در ابعاد و تناسبات، تکرار کرده اند.

طبقه دوم:

مداخلات سال‌ های اخیر در جهت تبدیل این طبقه به یک واحد مستقل بوده که علاوه بر ضعف عملکرد، تضاد بسیاری در بنا پدید آورده بود. تلاش شده است با تمرکز بر نشانه‌ های باقیمانده از بنای اولیه و مشخص کردن الحاقات ثانویه این طبقه را به شکل اصلی خود برگردانده شود. از این رو، اتاق خواب که به آشپزخانه تبدیل شده بود را به حالت اولیه بازگرداندند و جداره جداکننده این طبقه از طبقات زیرین را که به راه پله اضافه شده بود، حذف کردند.

باز زنده سازی زیرزمین:

بافت اصیل تهران، مهم‌ ترین سند هویتی این شهر است و احیای آن اصلی ترین راه برای حفظ این هویت. هرخانه‌ بافت اصیل تهران در خود داستان ها و خاطراتی از گذشته را دارد و باز‌ زنده‌ سازی‌ اش به منزله بازگویی این داستان ها و خاطرات برای مردمان امروز و فرداست. خانه های این بافت به مثابه کالبدهایی هستند که علاوه بر ساکنین، هر یک بخشی از تاریخ و فرهنگ شهر را هم در خود جای داده‌ اند و زیرزمین این خانه ها نیز به عنوان بخشی از این کالبد، واجد ارزش و نیازمند توجه‌ اند.

طراحان قصد داشتند در احیای این خانه ها، ضمن احترام به میراث گذشتگان، با نوآوری، انعطاف و بهره‌ گیری از امکانات و فن‌ آوری های نو، این طبقات فرو رفته در زمین را به فضاهای زنده‌ ای تبدیل کنند که با جاری شدن دوباره زندگی در آنها، محرکی در جهت احیای هویت تاریخی شهر باشند.

دغدغه اصلی پروزه

در این پروژه، مساله اصلی ما نه تنها بازسازی و احیای یک فضا و حتی نه تنها ایجاد یک اثر معماری واجد ارزش، بلکه رسیدن به یک الگوی ساختاری منعطف، چند وجهی و قابل گسترش و به روز شدن برای ترسیم سکونت در سطح زیرین شهر(زیر زمین ها) است. این الگو به ما این امکان را می‌ دهد که در آینده نیز با تغییر نیازها و شرایط، ساختار را به روز کرده و ضمن حفظ هویت فرهنگی و تاریخی با اعمال تغییرات لازم به نیازهای جدید فضایی پاسخ دهیم و بنا را زنده نگه داریم.

به طور خلاصه، طبقات فرو رفته در زمین عنصری مشترک در خانه های بافت قدیمی تهران محسوب می‌شوند که ما با دور کردن حیاط از جداره های بنا توانستیم واحد را از دفن شدن در زمین نجات دهیم.

مراحل بازسازی و طراحی مجدد

در مرحله اول بخشی از حیاط که متصل به جداره جنوبی واحد بود، تخریب شد تا امکان ایجاد پنجره های سراسری فراهم شود، برای بالا بردن کیفیت بصری اتاق و سالن همچنین پرهیز از نصب هندریل در دیواره صلبی که از عقب راندن حیاط ایجاد شده بود، جداره سبزی به عرض حیاط طراحی و اجرا شده است طراحان با عقب بردن امتداد جداره شفاف جنوبی در بخش سالن، یک تراس نیمه باز در مجاورت دیواره سبز حیاط برای ساکنین ایجاد کرده اند. دقیقا در امتداد همین نشیمن و در بخش شمالی سالن با تخریب کمد ها و سقف موجود، محوری شمالی جنوبی جهت تهویه بهتر ایجاد شده است.

این محور علاوه بر انتقال طبیعی جریان هوا بر شفافیت دیواره شمالی بنا نیز بسیار تاثیرگذار می باشد، به نحوی که پس از پایان کار، قسمت شمالی سالن اصلی به جذاب ترین قسمت برای ساکنین تبدیل شده است. در بخش تاسیسات مکانیکی نیز پاسخ ما به الوگی صوتی و بوی نامطبوع موتورخانه انتقال آن از داخل واحد به زیر سطح حیاط بود.

عملکرد گودالباغچه شمالی:

جریان هوایی که به دلیل اختلاف فشار و دما درون و بیرون به سمت داخل در حرکت است با عبور از جداره سبز طراحی شده، وارد سالن اصلی میشود. این فضا تاثیر مستقیمی بر روی تجربه حسی مثبت کاربر از محیط زیرزمینی دارد، زیرا نور و هوا دو عامل اساسی در ایجاد تجربه مطلوب خانه به شمار می‌ آیند.