مقدمه ای بر طراحی و معماری خانه های مسکونی

مقدمه ای بر طراحی و معماری خانه های مسکونی

از میان تمام عملکردهای معماری، خانه بلافاصل ترین و درنتیجه با اهمیت ترین فضای مرتبط با آدمی بوده و اولین فضایی است که در آن مفاهیمی نظیر کیفیت فضایی و تعلق فضایی تجربه می شود. در طول تاریخچه این عملکرد که برابر با تاریخ معماری از زمان استقرار و سکنی گزینی بشر تا به امروز می باشد، همواره پیوندی ناگسستی میان خانه و خانواده برقرار بوده و از خانه به عنوان وسیله ای برای تأمین امنیت و محلی برای برقراری آرامش خانواده یاد شده است. بدین ترتیب و در پی پیدایش تکنولوژی مدرن، انقلاب صنعتی و افزایش یکباره جمعیت در قرن بیستم تغییرات عمده ای در نیازها، شیوه زندگی و مفهوم خانواده ایجاد گردید که به طبع این تغییرات، «معماری خانه» نیز دگرگون شد و تعاریف متفاوت و بعضا متضادی در خصوص آن مطرح گردید. با وجود این تغییرات ساختار فیزیکی اقامتگاه ها با توجه به شرایط زمانه، نمیتواند خللی بر مفهوم خانه وارد کند؛ چرا که سکونت و داشتن خانه، نیاز ذاتی، روانی و همیشگی بشر است.

نقش و جایگاه کنونی معماری خانه

مشکلات مسکن در کشورهای رو به رشدی چون ایران را می توان به دو بخش عمده تفکیک نمود. نخست بحران ناشی از کمبود مسکن، که به اساسی ترین مشکل در کشورهایی تبدیل شده است که با افزایش شدید جمعیت و کمبود زمین مواجه اند. در این خصوص ساخت مجتمع ها و شهرک های مسکونی عظیم در کلان شهر ها و رو آوردن به ساخت صنعتی، تکنولوژی های پیش ساختگی و به طور کلی انبوه سازی مسکن راهکارهایی اجتناب ناپذیر و در حال اجرا می باشند. بدیهی است که این چالش ها به مرور زمان بحران دیگری را پدید می آورند که آن نزول کیفیت در طراحی و ساخت مسکن می باشد. فقدان هویت در بافت های مسکونی، از دست رفتن احساس تعلق و مالکیت در مجتمع های مسکونی و سرانجام نارضایتی های ساکنین از خانه هایی تکراری و سلول مانند، همگی ناشی از تزریق کورکورانه و نابخردانه تکنولوژی به معماری و بی توجهی معماران و متخصصین به تغییر نیازهای انسان مدرن و خصوصیات اقلیمی و فرهنگی ساکنین می باشد. باید توجه داشت که با وجود تغییرات اساسی در انواع مصالح و تکنولوژی های ساخت، نیازهای اولیه انسان نظیر آرامش، امنیت و هویت ثابت بوده و در مثابل ناهنجاری فضای شهری مدرن، خانه تبدیل به آخرین پناهگاه بشر شده است. هرچند که امروزه دیگر خانه پناهگاهی برای فرا از بلایای طبیعی و جانوران درنده نمی باشد اما انسان مدرن بیش از هر زمانی به خانه به عنوان محیطی شخصی و فارق از سرعت و هیجان زندگی روزمره نیاز دارد. از آنجا که ارتباط تنگاتنگی میان انسان و محیط مصنوعی که در آن فعالیت می کند وجود دارد، معماری خانه به عنوان فضایی که آدمی بیش ترین زمان از عمر خود را خصوصا در کودکی و کهنسالی در آن سپری می کند، اهمیتی دوچندان داشته و طبیعی است که عدم پاسخگویی صحیح فضا به نیاز های ساکنین باعث پیدایش مشکلاتی فیزیکی و روحی در آن ها می شود. هرچند که آگاهی به تمامی این عوامل برای معماران که مهم ترین نقش را در سامان دهی فضاهای مسکونی بر عهده دارند شرط لازم برای موفقیت محسوب می شود، اما پیداست که معماران به تنهایی قادر به حل مشکلات کیفی فضاهای مسکونی نبوده و امروزه همکاری تنگانگ میان متخصصان علوم مختلف نظیر روان شناسی، جامعه شناسی، طراحی شهری، معماری و طراحی داخلی لازمه ای دیگر برای دستیابی به پاسخ هایی کارآمد و اجرایی است.

دسته بندی انواع خانه ها

اکنون با گسترش ساخت شهرک ها و مجتمع های مسکونی، خانه ها را از لحاظ مقیاس و تعداد خانواده می توان به دو نوع مسکن انفرادی و مجموعه های مسکونی تقسیم نمود. خانه های شخصی را بر اساس موقعیت قرارگیری می توان به سه دسته تقسیم بندی نمود. خانه های شهری، که شرط لازم برای شکل گیری شهرها بوده و براساس ضوابط شهرداری ها در بافت شهری احداث می شوند، خانه های حومه شهری که توسط اقشار کم درآمد و به صورت غیر اصولی، غالبا در حومه های شهرهای بزرگ پدید می آیند و خنه های ویلایی که توسط قشر مرفه در دل طبیعت و فارق از ضوابط و مقررات شهری ساخته می شوند. معماری خانه های شهری همواره تحت تأثیر ضوابط شهری و بافت همسایگی پیرامون آن بوده است، به همین دلیل در طراحی معماری این خانه هاچگونگی پاسخگویی معماران به چنین محدودیت هایی اهمیت ویژه ای می یابند. در نقطه مقابل خانه های ویلایی می باشند که معماران در طراحی آنان آزادی عمل بیش تری داشته و در آن ها فرم و حجم بنا اهمیتی دوچندان می یابد. به همین دلیل بسیاری از معماران صاحب نام شاخصه ها و دیدگاه های معماری خود را در غالب چنین ویلاهایی بیان نموده اند و دیدگاه های مهمی نظیر چگونگی ارتباط بنا با طبیعت( خانه آبشار-فرانک لویدرایت)، الویت عملکرد بر فرم( ویلاساوا-لکوربوزیه) و حداکثر استفاده از تابش خورشید و انرژی های طبیعی ( ویلای سلامت- ریچاردنیوترا) در این گونه از خانه ها به خوبی بیان شده اند.

زیبایی شناسی فرم و پیچیدگی عملکرد در طراحی خانه

جنگ های جهانی اول و دوم منفعت های بیشماری را از آن ایالات متحده آمریکا نمود، منفعت هایی سیاسی، اقتصادی و از همه مهم تر فرهنگی. در طول دوران جنگ جهانی دوم بسیاری از هنرمندان عرصه های گوناگون نظیر نقاشان، سینماگران و معماران از اروپا به این کشور پناه بردند و بدین ترتیب نه تنها از مصائب جنگ در اروپا در امان ماندند، بلکه از قید بار سنگینی که تمئن کهن اروپا بر شانه هایشان نهاده بود آزاد گشته و به نوآوری در سرزمینی بکر و به دور از ملاحظات سنتی، کلاسیک و نخ نما پرداختند؛ بزرگانی چون لکوربوزیه، میس وندروهه، لویی کان و آلوارآلتو که هرگز قادر نبودند به تنهایی و در سرزمین های مادریشان سمفونی معماری مدرن را تنظیم کنند. تاریخ معماری خانه های مدرندر آمریکا چکیده تاریخ معماری قرن گذشته است، چرا که در این دوران تمامی معماران صاحب نام، ایده ها و گرایشات نوین خود را، ابتدا در خانه های شخصی یا مساکن جمعی مطرح نموده و سپس به دیگر زمینه ها آن را سرایت می دادند. بدین ترتیب تنوع و نو اندیشی آشکار در این بناها حاصل ترکیب پتانسیل های فراوان معماری خانه های آمریکایی است با اصول ایده های اساتیدی که از دیگر نقاط جهان به آمریکا پناه برده بودند. اما در اروپا شرایط به گونه ای دیگر بود و بسیاری از کشورها نیمه اول قرن را در جستجوی حل مشکلات ناشی از جنگ های جهانی سپری نمودند. رکود اقتصادی از تعداد کارفرمایان متمول کاسته و به شمار اقشار کم درآمد افزوده بود و تهیه مسکن حداقل برای آنان را دغدغه اصلی دولت و معماران ساخته بود.
در ادامه خط معمار شما را به دیدن برخی از نمونه های مختلف معماری خانه های مسکونی مدرن دعوت می نماید.

تحریریه خط معمار

نگارنده: مینا مقدم

شرکت طراحی داخلی آوگون

منبع: حرفه هنرمند، کتاب دهم- خانه- نیما طالبیان، مهدی آتشی، سیما نبی زاده