بازسازی و مرمت اقامتگاه بومگردی / خانه تاریخی میرزا محمدِ پدر
بازسازی و مرمت اقامتگاه بومگردی
رتبه دوم، سومین جایزه ملی مرمت و احیای بناهای تاریخی ایران، ۱۴۰۲ (بخش بناهای تاریخی)
رتبه سوم، جایزه معماری حفاظت و احیای فضاهای ارزشمند ایران، ۱۴۰۰ (ابنیه شهری و ابنیه عمومی تاریخی)
معمار مسئول: احسان حاجی رسولی ها، فرهنگ خواجه نصیری
معمار سنتی: استاد علی راستی
عکس: احسان حاجی رسولی ها
مساحت زمین: ۴۳۰ مترمربع
تاریخ شروع پروژه: مرداد ۱۳۹
تاریخ پایان پروژه: اردیبهشت۱۴۰۰
موقعیت: یزد، ایران
پروژه بازسازی و مرمت اقامتگاه بومگردی خانه ای با وقار و متانت، خاموشی دلنشین و فضایی گشوده دارد؛ با طاق هایی برافراشته و پی و پایه هایی همچنان استوار. گرچه آثار ترک بر طاق ها و نم زدگی بر دیوارها و دیگر خرابی ها بر ظاهر او پیدا بوده؛ ولی سرشت خانه به روشنی سالم می نموده است. این مقاله به بازسازی معماری مسکونی این خانه زیبا و قدیمی می پردازد که بنا بر نیاز و کاربری جدید آن که بومگردی می باشد بازسازی شده است.
شاکله اصلی
شاکله معماری و روابط کارکردی آن از زبان الگویی پخته ای بهره مند و در سادگی از غنای هندسی و تناسباتی وزین در مقیاس خود برخوردار است؛ با جریانِ آرام حرکتْ سلسله پیوسته و پرده های متنوع فضایی به تجربه می آید؛ همچنانکه دارای اعتدال و وحدت بصری است.
موقعیت مکانی خانه در محله چهارمنار و چند قدمی باغ دولت آباد از منظر اقتصاد گردشگری برای تبدیل شدن به اقامتگاه چشم اندازی مناسب دارد. با این وجود، کمی دور از هیاهوی هسته اصلی گردشگری حول مسجد جامع و بازار تاریخی به حساب می آید. این فاصله روی دیگری نیز داشت که مشهود در پیکره و شاکله و روحیه خانه است. خانه‌ی میرزا محمد، نه بسان خانه های اعیان و اربابان یزد و نه چون سرای علما و درباریان و بزرگ بازاریان، آراسته به نقوش و نگاره های زینتی نبوده است؛ چند دری های مجلل و پنجره های اُرسی و قندیل های آویزان از سقف نداشته؛ و فاقد بادگیرهای سربر فلک کشیده است.
پلان سایت
میرزا محمد پدر که دیری در این خانه زیست، پیشه ور و به کار شَعربافی مشغول بوده است. کوچه ای که خانه وی در آن واقع است به نکوداشت یاد و منزلتِ میرزا نزد اهالی، کوچه پدر نام دارد.
سازمان عملکردی خانه از ساختی چهارجبهه پیرامون حیاط و چهارفضا در گوشه ها تشکیل شده. جبهه آفتاب گیر شامل دو اتاق کوچک و راهرویی درمیان بوده که با وجود زیرزمین در ترازی بالاتر از سطح حیاط قرار داشته است. در جبهه سایه نشین، اتاق پنج دری در درون خود به دو اتاق سه دری و دو‌دری کوچکتر تقسیم می گردیده؛ و علیرغم تغییر اندازه اتاق ها با رعایت قرینه سازی در جرزهای تابش بندْ نمایی مشابه جبهه روبرو داشت؛ با این اختلاف که فاقد زیرزمین بود.
ایوان خانه
در اثر مداخلات و افزوده های ساکنین قبلی، ایوانِ خانه – با ضلع گشوده رو به شرق- به وسیله دیواری مسدود و تبدیل به مهمانخانه ای نه چندان درخور دیده بود؛ به نحوی که احیای ایوان و گشایش فضایی حاصل از آن، هیچ جای بحث و تردید نداشت. ورای مباحث کارکردی و ریخت و زیبایی شناسی، ایوانِ رو به شرق و آغوش بر مطلعِ خورشید گشودن، موضوعِ قابل تأملی بود که ریشه های خانه را به ژرفای تاریخ و فرهنگ پیشینیان فرو می برد.
تجسم اندرونی خانه
در جبهه روبروی ایوان، نمای اتاق سه دری روزگاری برای نصب پنجره های آهنی دچار دگرگونی شده بود؛ اما اتاقی دل باز در پس این نمای بدشکل بود که طاقی به بلندای ایوان و پهنایی به فراخی او داشت؛ با ردیفِ طاقچه ها و پستویی در انتها؛ با راهروی جانبی و درهای پی درپی که او را به اتاقی دیگر درگوشه متصل می کرد و آن اتاق متصل به دیگری و آن دیگری. این زنجیره بهم پیوسته تجسمِ «اندرونی» خانه بود؛ برخلاف ایوان که همراه دو راهروی طرفین دارای ساختار فضایی کاملا مستقل بود و جز به هشتی و حیاط راه نداشت.
چهار گوشه خانه
چهار گوشه خانه که غیرمستقیم از طریق راهروها به حیاط متصل می شود، بامِ گنبدپوش و نورگیرِ کلاه فرنگی بر سر دارد. درحالیکه فضاهای چهارجبهه اصلی خانه طاق پوش بوده است. تنوع نور و سایه علاوه بر خنکی و تهویه طبیعی، کیفیتی متمایز به گوشه ها می بخشیده؛ به نحوی که فقدان منظر حیاط چیزی از ارزش فضایی آنها نمی کاسته است. از این چهار گوشه، یکی بسان «هشتی» مکانِ ورود و جمع و پخش راه ها بوده؛ به ترتیبی که راهِ بام و زیرزمینِ زیرِ ایوان و دسترسی به حیاط همگی به این مرکز باز می گردیده است.
اتاق ها
دیگر گنبدخانه، در ضلع جنوبی با راهرویی به ایوان ارتباط می یابد و به لطف این همجواری، برای جای گیری آشپزخانه بسیار نیکو به نظر می رسیده است. چرا که، این گوشه می توانسته به سهولت نیاز ایوان برای پذیرایی از مهمانان را برآورده کند؛ همچنانکه دسترسی مستقل خود از حیاط را حفظ می کرده. دیگر گوشه شمال شرقی یا اتاق «گنبدخانه» که گنبدی متناسب بر قاعده مستطیل داشته و از طرفی به اتاق کوچک زمستانی گشوده می شده.
اتاقی دو بخشی، نیمه روشن نیمه مخفی، که شرایط مطلوبی به لحاظِ اقلیم ارائه می کند و پذیرای موقعیت های متنوع زیستی بوده است. و آخرین گوشه با هویت «رختشو خانه» از پس کارکردهای خانه داری بر‌می آمده است. گوشه ای که پیشتر نیز، آبریز خانه بوده است.
بهره وری از بخش های موجود
اگرچه طرح احیا چشم اندازِ رونق و بهره وری اقتصادی را پیش روی داشت؛ اما ضروریات کاربری جدید نمی بایست خود را بر معماری خانه تحمیل می کرد. با چنین نگرشی، این پیشنهاد مطرح شده که بجای جداسازی فضاهای پیوسته و افزودن بر تعداد اتاق ها، می توان از آنها -همچنان که هست- بهره برد، با حفظ تنوع و ظرفیت ذاتی اتاق ها. در این شرایط، بارگذاری انسانی خانه کاهش می‌یافته، ساخت فضاهای بهداشتی به کمترین می رسیده؛ و از شاکله معماری به معنی سازمان فضایی و روابطِ کارکردی آن، در حد امکان محافظت می گردید.
ایجاد امکان فعالیت های جمعی
علاوه بر کیفیت عرصه های خصوصی، روحیه صمیمی خانه به اعتبار فضاهای همگرایی چون ایوان و حیاط باز می گشت. از این رو، گشایش ایوان رو به حیاط و جهت گیری حوض و باغچه ها به روی ایوان، تأکید بر شأن مکانی و منزلت او چون پیری بر بالای سفره بوده. دیگر، زیرزمینی که زیر ایوان واقع بوده و جداگانه به هشتی راه داشته به عنوان «تماشاخانه» به عرصه های عمومی خانه افزوده شده تا امکان فعالیت های جمعی و تجربه کیفیت های فضایی زیرزمین برای همه افراد فراهم آید.
تغییر کاربری
در شرایطی طرح احیا با هدف تغییر کاربری به اقامتگاه، مورد اقبال کارفرمایان واقع شد که تصور مطلوب، متعادل ساختن اهداف اقتصادی با توانمندی ها و ارزش های تاریخی خانه بود. خانه، فارغ از اینکه چه داشت و چه ها نداشت، به عنوان اثری یگانه، در مقامِ راوی صادق تاریخ، در اکنون حاضر و آینه بودوباش پیشینیان بوده است.
این فهم مشترک، زمینه ساز شکل گیری طرح و فرآیند مرمت بر مبنای حفاظت از روحیه و شاکله خانه، علاوه بر مرمت پیکره جسمانی او گردید. بنابراین، رویکرد احیا در مرحله پرداخت، صداقت در بیان معماری با اندکی ذوق و ظرافت، بجای تظاهر و تزئینات تجملی با زحمت و زمان و هزینه اضافی بود. از این رو، نمای بیرونی سراسر با گل پوشیده و درون اتاق ها، طاق و دیوارها، در یک‌رنگی سفید شد. ازاره ها با پرده‌های آجری، هم پوششی بر پنجره‌های پایین بود هم ترازِ تلاقی کف و دیوارها.
تصاویر
در ادامه خط معمار شما را به دیدن سایر تصاویر از پروژه بازسازی و مرمت اقامتگاه بومگردی دعوت می نماید.
پلان ها، دیاگرام، سکشن و غیره.
-
- پلان ها و مشخصات بازسازی خانه مسکونی
تحریریه خط معمار
نگارنده: ماریه عطایی
منبع:
تعداد بازدید: 593
