پگاه رضایی / طراحی نما / معماری اصفهان

طراحی و معماری سنتی ساختمان مسکونی باغ نگار اصفهان

توسط مینا مقدم · منتشر شده اسفند ۵, ۱۳۹۸ · بروزرسانی شده اسفند ۵, ۱۳۹۸

معماری: شرکت توسعه مهندسی و معماری P&B

معمار مسئول: پگاه رضایی

تیم طراحی: برسیپا احمدی، پریسا خیامی

موقعیت: ایران، اصفهان، خیابان میر، کوچه ملک، بن بست باغ نگار

نقشه فاز ۲: برسیپا احمدی، پریسا خیامی

مساحت: ۸۲۰ مترمربع

نورپردازی: شرکت P&B، برسیپا احمدی

مشاور رسانه ای: برسیپا احمدی

مشاور هنری: مهناز سیف

گرافیست: برسیپا احمدی، مهناز سیف

عکاسان: مهناز سیف، پیام نصیری، برسیپا احمدی

سال آغاز پروژه: ۱۳۹۳

سال اتمام پروزه: ۱۳۹۶

جوایز کسب شده: برنده بیست و ششمین دوره جایزه جامعه جهانی معماری در سال ۲۰۱۷- انتشار در وبسایت معماری جهان

شرح پروژه

در این بخش خط معمار می خواهد کاربرانش را با یکی دیگر از پروژه های مسکونی که توسط معماران معاصر ایرانی به اجرا در آمده را معرفی کند. پروژه حاضر با عنوان ساختمان مسکونی باغ نگار، نام خود را از یکی از باغ های بزرگ و قدیمی اصفهان گرفته است. این باغ که از آن با عنوان باغ نگار یا باغ نگارستان نیز یاد می شود، دارای مساحتی بیش از ۸۵ هکتار می باشد و فضای وسیعی (کوی باغ نگار فعلی بلوار آیینه خانه تا کوی باغ نگار فعلی خیابان میر) را در بر می گیرد.

این پروژه طراحی معماری سنتی ، سایتی کوچک به مساحت ۱۸۷ متر مربع بود. طراحان قصد داشتند تا این باغ مستهلک شده ی قدیم اصفهان را با روش و متدی جدید در مقیاسی کوچک بازسازی کنند. این سایت در وضعیت شمالی- جنوبی قرار گرفته و دارای دو بر در دو کوچه ی بن بست بود. کارفرما از طراحان می خواست تا واحدهای این ساختمان بزرگ باشد. با توجه به متراژ محدود سایت و به علاوه ضوابط سخت و محدود شهرداری منطقه شش اصفهان، طراحی پلان باید به گونه ای طراحی می شد که حداکثر استفاده از فضا را داشته و پرتی ها به کمترین میزان خود برسد و همچنین فضاهای داخلی بیش ترین میزان نورگیری را داشته باشند. در نتیجه، پلان نهایی با کمترین میزان پرتی، شامل پنج واحد مسکونی بود که به صورت میانگین ۱۳۰ متر مربع آن بنای مفید می باشد. این میزان با توجه به مساحت کلی سایت که حدود ۱۸۷ مترمربع بود، مساحت قابل تأملی می باشد.

از آن جا که کارفرما نیاز به فضای بزرگی برای زندگی و برگزاری میهمانی هایش داشت، تصمیم گرفت تا دو طبقه از ساختمان را برای خودش بردارد. در اواسط مراحل ساخت و ساز، طراحان با توجه به این که این پروژه مسکونی دارای زیرزمین و انباری بود، تصمیم گرفتند تا یک طبقه از این ساختمان را با استفاده از معماری سنتی و اصیل ایرانی- اسلامی طراحی کرده و فضای گودال باغچه‌های قدیمی در زیرزمین قرار داده و همچنین انباری های ساختمان را به پشت بام منتقل سازد. اجرای این امر طراحان را با دو چالش اصلی روبرو می ساخت: مشکل فاضلاب و مهم تر از آن نورگیری واحد، به گونه ای که ممکن بود آن را ناکارآمد جلوه دهد.

بنابراین طراحان سعی کردند تا فضای گودال باغچه را در حد فاصل انتهایی پارکینگ به سمت زیر زمین ایجاد کنند تا بدین صورت بخشی از نور به فضای داخلی زیر زمین هدایت شود. از طرفی دیگر با توجه به نورگیری خوب از سمت جنوب در دیواره ی جنوبی، طراحان تصمیم گرفتند تا با ایجاد شکاف میان دیوار و احداث پنجره، نور را از دیواره جنوبی به سمت زیر زمین هدایت کنند.

برای انجام این کار از طرح های گره چینی سنتی اصفهان استفاده کردند، اما متریال به کار رفته در آن جدید بوده و آن متریال “ترکیب کانفولیت و پودر سنگ” می باشد. این متریال در مقایسه با فلز، چوب، کامپوزیت و .. قابلیت بالایی داشته و برای اولین بار در ایران در نمای پنجره ها و ساختمان این پروژه تولید و اجرا شد.

طراحی این گره چینی ها باعث می شد تا نور جنوبی ساختمان از داخل دیوارها به طرز زیبایی شکسته و به سمت زیرزمین هدایت شود. طراحان این امر را بواسطه ایجاد یک شیار در روی دیوار و قرارگیری بسیار ساده و آسان گره چینی ها (توسط حتی خود کارفرما) اجرا کردند. برای این که گره چینی ها زیبا به نظر برسند، طراحان شیشه های رنگی و نشکن را طراحی کرده و به آن ها افزودند. این شیشه ها در فضای ما بین گره چینی ها به صورت کشویی پایین خواهند آمد و ساکنین می‌توانند آنها را همچون گره چینی ها در فصول مختلف بردارند یا بگذارند. طراحی آن به گونه ای است که اگر کارفرما بعد سال ها نصمیم گرفت که متریال دیگری را جایگزین آن کند، به سادگی امکان پذیر خواهد بود.

دیوارهای جنوبی تا ارتفاع ۲.۶ اجرا شدند و بدین صورت نور مستقیم از بالا به سمت زیر زمین هدایت می شد و مشکل نور این واحد که تقریبا ۳۶۰ سانتی متر زیر زمین قرار دارد حل گردید. مشکل بعدی که فاضلاب موجود در این واحد بود به وسیله سپتیک تانک حل شد. طبقه زیرزمین با گودال باغچه یا حیاط خویش دارای باکس‌های گل، درخت و آبنما می‌باشد و این طبقه را یک طبقه خنک در فصول گرم و یک طبقه ییلاقی برای سکونت کارفرما تبدیل خواهد کرد، به طوری که ممکن است حتی نیازی به سیستم سرمایشی در فصل تابستان نباشد. تمامی درب ها و پنجره ها در طبقه زیرزمین به سمت حیاط و به صورت یکدست و بدون هیچ جرزی از کف تا به سقف کار شدند تا حداکثر کشش نور را داشته باشد.

طراحان با توجه به مطالعات و تحقیقات متعدد برای طراحی نمای شمالی و جنوبی ساختمان، سعی کردند تا به طور مستقیم به سراغ اقلیم اصفهان و خانه های قدیمی این شهر بروند. در این میان نکته جالبی که در معماری خانه های قدیم اصفهان وجود دارد این است که معماری درونگرایی داشتند، زیرا آن ها دوست نداشتند که تفاوت میان زندگی اشراف و مردم عادی از در بیرون از خانه ها به چشم بیاید. طراحان زمانی که خانه های متعدد را بررسی کردند، دریافتند که نمای ساختمان ها ساده و یکدست بوده و تفاوتی میان خانه های ثروتمندان و طبقه متوسط وجود ندارد، این تفاوت فقط در فضای داخلی خانه و تزئیات آن مشاهده می شود. بنابراین در طراحی این پروژه معماران تصمیم گرفتند تا نمای آن را در هر دو قسمت شمالی و جنوبی، ساده و سنتی طراحی کنند تا حس گرمی به مخاطب منتقل کند و به علاوه از هزینه های اضافی آن بکاهند ولی در عوض فضای داخلی خانه لوکس و مدرن طراحی شود.

نکته اسای و برجسته در پروژه باغ نگارستان، دیدگاه ناظران و عموم در بیرون پروژه است. بدین صورت که عابرین به دلیل این که نمی توانند به درون خانه بیایند، همیشه از این خانه به عنوان یک خانه ای با نمای سنتی و منطبق با اقلیم و به علاوه ساده یاد خواهند کرد، برخلاف این که در درون پروژه یک معماری باشکوه و گران قیمتی از سنگ‌های گران قیمت مرمر و متریال های گران طراحی داخلی وجود دارد و این دقیقا همان چیزی بود که طراحان قصد داشتند با استفاده از خانه های قدیم اصفهان، آن را به نوعی زنده کنند.

طراحان با توجه به ضوابط شهرداری منطقه در نمای شمالی در طبقه چهارم پروژه مجبور به پخ در نما بودند. چنین محدودیتی زمینه ایجاد یک برجستگی در طراحی این پروژه را راهم آورد. آن ها این محدودیت پخ را که کل نمای شمالی طبقه چهارم را تحت تأثیر قرار می داد، توسط شیشه های دوبل و لمینت شده با زاویه ۴۵ درجه برطرف ساختند. چنین کاری به علت جای گذاری دو اتاق و آشپزخانه در این قسمت، باعث شد تا علاوه بر این که ساختمان های روبرو به داخل دید نداشته باشند، از چشم انداز زیبای آسمان بدون هیچ محدودیت و دید ساختمان های دیگر بهره مند گردند. بنابراین تخت خواب در این قسمت قرار داده شد و شب ها آسمان بالای سر تخت خواب افراد زیبا خواهد بود.

در طراحی سقف واحد ها طراحان از برگ درختان الهام گرفته و سعی کردند تا با استفاده از صفحات کشسان، آن ها را احیا کنند. نکته مهم دیگری که به طور معمول در معماری ایران کمتر بدان پرداخته شده، عدم توجه به پارکینگ ها به عنوان بستری بکر جهت پویا سازی معماری ساختمان می باشد. بنابراین طراحان طبقه همکف را برای پارکینگ واحدها در نظر گرفته و دیوارهای داخلی پارکینگ را با استفاده از باکس های گل طراحی کردند تا علاوه بر این که دود ناشی از ماشین ها را بگیرد، بلکه با توجه به وجود شبکه های مجعف جان پناه حدفاصل پارکینگ و گودال باغچه زیرزمین و گل آرایی آنها، یک زیبایی خاص به این فضا داده باشند، زیرا طراحان معتقدند که پارکینگ می‌تواند فضایی بکر برای استراحت کوتاه و لحظه‌ای باشد و خیلی‌ها به دلیل مشکلات کاری و عصبانیت ناشی از آن، زمانی که به خانه می‌آیند مستقیم به سراغ واحد خود می روند و آن اعصاب خورد شده خویش را به خانواده منتقل می‌کنند و این امر باعث می‌شود تا افراد اگر در پارکینگی زیبا و صمیمی باشند لحظه ای درنگ و مکث کرده و سپس بعد از آرام شدن به سراغ واحد خویش بروند.

در طراحی قسمت جان پناه پارکینگ و حیاط زیرزمین، طراحان سعی کردند تا با استفاده از آجرهای مستحکم و ایجاد شبکه‌ ی تیرآهن در زیر سطح و جوش دادن میلگردها به آنها و رد کردن آجرها از درون آنها، هم به آن بخش زیبایی بخشیدند و هم یک جان پناه مقاوم تر از نرده های استیل و … بدست آوردند.
در نهایت باید گفت که طراحان در طراحی این پروژه سعی کردند ضمن پاسخ دادن به تضادهای میان مدرنیسم و سنت که غالبا در یک کادر نمی‌گنجند، آن ها را بدون اینکه بخواهند خللی در ساختارهای همدیگر داشته باشند در کنار هم بیاورند و هم به نوعی اقلیم و هم مدرنیسم را از آن خود کرده باشند.

در ادامه با دیدن تصاویر طراحی معماری سنتی ساختمان مسکونی باغ نگارستان، خط معمار را همراهی کنید.