نقش حیاط در خانه های ایرانی

حیاط در خانه های ایرانی

رسول مومنی

مقدمه:

حیاط ،فضای در دل خانه های سنتی که اکنون به دست فراموشی سپرده شده است  فضایی که قبلا توی حوض اون پر از میوه بود و صدای آب آرامش خاصی رو به ساکنین میداد .جایی برای زندگی و فارغ از هرگونه دغدغه روزمره…….

حیاط در فرهنگ دهخدا یعنی محوطه و هر جایی دیوار بست و سرای خانه آمده است.

خانه به عنوان مهمترین گسترده حضور و رشد انسان و همچنین اولین طرح و گسترده ترین دستاورد در معماری است که بیشترین کاربری را برای انسان دارد حیاط بخش مهمی از این دستاورد محسوب می شود و در نتیجه از اهمیت به سزایی برخوردار است.

حیاط محیطی پاسخ ده به مشکلات اقلیمی که ضمن توجه به نیازهای زیبایی شناختی و عمل گیری هماهنگ با شرایط اقلیمی بستر خود شکل می گرفته است .

حیا ط مرکز و قلب خانه است و وجود حیاط مرکزی در خانه های سنتی ایران نمودی از درون گرایی میباشد

وجود حوض در مرکز حیاط اشاره به اهمیت و مرکزیت آب در هستی دارد حیاط نمادی از تمثیل بهشت است که در خانه های سنتی جلوه خاص خود را دارد.

آب پاشی حیاط و درختان در بعد ازظهر تابستان که سابقا مرسوم بوده به تبخیر آب و خنک نمودن محیط و کاهش خشکی هوا کمک میکند آب در تعدیل درجه حرارت بسیار موثر است و هرچه سطح آب وسیع تر باشد تاثیر آن بر خرد اقلیم زیادتر خواهد بود در حیاط های مرکزی خانه های سنتی وجود حوض آب و پوشش گیاهی باغچه و درختان به نحوی بود که رطوبت هوا را در داخل منزل بالا میبرد. آب موجود در حوض حیاط رطوبت و عطر  از گیاهان و گل های باغچه در مجموع منظومه ای هماهنگ از کاربری های زیست محیطی  را فراهم می آوردند به طور کلی حوض در حیاط به دلیل تلطیف فضا وهوا محلی برای وضو همچنین شستشو و ذخیره آب برای آبیاری باغچه در نظر گرفته می شد.

نقش کیفی مولفه های اصلی تشکیل دهنده حیاط مانند  ایوان حوض آب و باغچه بوده است.

موارد مختلف استفاده از حیاط در خانه های ایرانی :

-حیاط به عنوان نقش حریم تملک

حیاط به عنوان وحدت دهنده چند عنصر خانه-

حیاط ارتباط دهنده چند فضا-

حیاط برای ایجاد محیطی سرسبز و با نشاط-

حیاط به عنوان حریمی امن و آرام برای آسایش خانواده –

حیاط در جهت سازماندهی فضاهای مختلف –

حیاط به عنوان یک هواکش مصنوعی برای گذر جریان باد مناسب –

در واقع الگوی حیاط واجد ویژگی های ارزشمندی است که در هویت بخشی به کل بنا و حتی ساکنین را میسر میسازد برخی از این ویژگی عبارتند از ارتباط با طبیعت-احترام به حریم خصوصی –تامین آسایش –خلوت-جداسازی عرصه عمومی از خصوصی-امنیت روانی-سرزندگی و پویایی….

عنصر گیاه در حیاط ایرانی نماد و سمبل طراوت و زیبایی و آرامش است.

حیاط در خانه های ایرانی به مفاهیم مختلف استفاده شده است حیاط وحدت دهنده چند عنصر خانه ارتباط دهنده فضا برای محیطی سر سبز و با نشاط و برای آسایش خانواده بود .حیاط در خانه های تاریخی لازمه زندگی ایرانی بود و بر اساس نیازهای مادی معنوی و رعایت سلسله مراتب عرصه های عمومی و خصوصی درون و بیرون خانه انواع حیاط سنتی شکل گرفته است.

حیاط در مرکز خانه های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بود حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت ویژگی ای بود که از گذشته های دور در معماری ایرانی حضور داشت البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد اما از نظر زندگی و انجام فعالیت ها و ایجاد ارتباط بین قسمت های مختلف خانه تعبیه دید و سایر مسائل مرکز خانه محسوب میشد.

از آنجایی که نیاز انسان به طبیعت و فضای سبز و برقرای ارتباط با آن اثبات شد نیازی اتی و تاریخی است وجود باغ در حیاط براورده کننده این نیاز ساکنین و نیز ارضای خواسته های روح زیبا طلب و کمال جوی آنان است.

در واقع وجود حجم سبز گیاهان در خانه عاملی در جهت ارامش و اسایش ساکنین خانه است یا به عنوان تنظیم کننده هوا، راه باد را سد میکند جریانات هوا را کنترل میکند و سایه پدید می اورد .گاهی در خانه های درون گرا حیاط با گودال باغچه است در این حالت گودال باغچه و فضاهای پیرامونی آن نقش عملکردی بخشی از فضای زیر زمین را دارد و همراه با درختان سرسبز فضای گود و خنک را به وجود میاوردبنابراین به طور کلی حیاط با کوک و کامل در دل خانه است که با بهره گیری از آب و گیاهان سبز محیطی دلپذیر به وجود میاورد و خرمی شادابی را به همراه دارد یا و زیبایی وطراوت آن منظری چشم نواز برای چشمان خسته از رنگ اجر و خاک است و با تغییر رنگ و بافت و حس مکان طم زندگی را تغییر میدهد و بهشت را در زمین ترسیم می کند.

تحریریه خط معمار

نویسنده: رسول مومنی

منابع:

زکی زاده – فرحناز، زکی زاده – فرزانه – همایش ملی معماری و شهرسازی یزد ۱۳۹۴

طوفان – سحر، بازشناسی نقش آب در حیاط خانه های سنتی ایران – مجله باغ نظر

نایبی – فرشته، حیات در حیاط – نزهت – تهران ۱۳۸۱

فرقانی – دنیا، شیبانی – مهدی – نقش حیاط مرکزی در شکل گیری خانه های سنتی کاشان۱۳۹۰

پیرنیا – محمد کریم – سبک شناسی معماری ایرانی ۱۳۹۲